Leiden Pieterskerk Improvisatie Psalm 96

Orgels die in middentoonstemming staan zijn veelal gerestaureerde of deels gereconstrueerde 17de eeuwse orgels en doorgaans wordt er dus ook 16de en 17de -eeuwse muziek op gespeeld. Dat is ook logisch. Immers stijl, compositietrant en klankkleur vormen zodoende een onverbrekelijke eenheid. De middentoonstemming wordt gezien als een historische stemming en heeft als zodanig ook bestaansrecht. Bekijken we het nu eens vanuit de koor en orkestcultuur dan weten we dat elk ensemble, of het nu oude of moderne muziek speelt, probeert zoveel als mogelijk ‘zuiver’ te musiceren, d.w.z. dat zoveel mogelijk akkoorden ‘rein’ klinken. Vooral blazers en zangers zijn daarmee bewust doende om zo een mooi mogelijk resultaat te krijgen. Als we nu de middentoonstemming(zonder sub-semi toetsen) benutten voor musiceren in moderne stijl, dan klinken er allerlei bezwaren dat zoiets onmogelijk is omdat er niet in alle toonsoorten gemusiceerd kan worden en dat allerlei toonafstanden niet gelijk aan elkaar zijn. Inderdaad zijn er composities geschreven voor een orgel in middentoonstemming in een poging dit toch mogelijk te maken. Het grootste deel daarvan is echter gecomponeerd vanuit het gedachtengoed van de gelijkzwevende stemming in combinatie met avant-garde stijl. Het ‘moet dan maar mogelijk zijn’ om dat ook in middentoon te doen. Een afschuwelijke klankkakofonie is het resultaat, niet om aan te horen, de Apocalyps in klank. In de laatste decennia is in de moderne muziek ook een stijl gekomen waar het wisselend spelen met consonanten en dissonanten aan de orde is. Deze stijl leent zich wél voor middentoon en laat ik hier in enkele variaties horen. En, alhoewel het heel uitzonderlijk blijft, er zijn enkele collega’s die dit avontuur ook succesvol aangaan! Wellicht heeft dit ook te maken met de benodigde langdurige ervaring met de middentoonstemming zodat je precies weet wat wel en niet past en daarop al spelend anticipeert.
Wat is er dan mogelijk: het parallel schuiven met grote terts akkoorden, het stapelen van drie of vier tertsen op elkaar waarvan er twee rein zijn en de derde te groot, hetgeen een heel aparte samenklank geeft. De tegenstelling consonant-dissonant benadrukken door ze achter elkaar te laten horen. Spelen met septiemakkoorden en hun vier varianten, akkoorden met sixte ajoutée en none akkoorden, dat soort middelen. Een impressionistische stijlcontext projecteren is hier ook modern omdat het in het verleden zo nooit is gedaan. Dat geldt ook al voor het verschuiven van zuivere parallelle drieklanken na elkaar. Het resultaat zal wellicht niet iedereen bekoren omdat de melodische spanning van m.n. plotselinge akkoorden met een lage reine terts bovenin een bijna-vals effect geeft. Maar wellicht dat men na vaker luisteren daaraan went en kan er dan toch waardering komen voor de ongekende expressie die aldus ontstaat.
Daar tussendoor versetten in 17de -eeuwse stijl. Wanneer dat met vergelijkbare klankkleuren gebeurt valt dan op hoezeer er a.h.w. een tijdsmachine optreedt tussen ‘oud’ en ‘nieuw’ en vervagen daardoor de totaal van elkaar verschillende stijlen. Een bijzonder fenomeen!
De intussen getoonde fotoreportage is gemaakt bij een bezoek in juni 2018, samen met onze geweldige vrienden Bruce en Shari Shull. Bruce is de compagnon-orgelmaker van Paul Fritts & Co, Tacoma WA en Shari is professioneel kerkmusicus. Ik ben Erik van Bruggen bijzonder erkentelijk om deze uitgebreide excursie in dit zo bijzondere orgel te kunnen en mogen maken!
Het grandioze Leidse Pieters orgel is voor dit alles bij uitstek geschikt vanwege de vele prachtige afwisselende klankkleuren in prestanten, fluiten en tongwerken. Veel plezier met dit Terra Incognita in de moderne muziek en leve de middentoonstemming!

[@krzysztofurbaniak569]

Vielen Dank für diese Aufnahme, ein Genuss und guter Weg!

[@jan-simonhuijser6983]

Prachtig. Inderdaad.... lang leve de middentoonstemming!

[@NielsdeKlerk-organist]

Ongelofelijk mooi! De derde variatie met die heerlijk grondtonige, rustige klank met de prestanten is schitterend.

[@arnokerkhof567]

Fantastisch!

[@johanharmsen1197]

Bedankt, een openbaring!!
“Meesterlijk”

[@steftuinstra5023]

Dankjewel!

[@ardjankoster3033]

Mooi! En die afwisseling tussen oud/nieuw werkt prima. En de klank van het instrument is schitterend. Eigenlijk alleen maar pluspunten hier :-)

[@matenmusic]

Fascinerend!

[@danielhoek7466]

Schitterend! Wat een verademing om hier te mogen spelen lijkt me

[@johnstag1391]

Fantastic