Jak Rzymianie postrzegali i reagowali na chrześcijaństwo? Pliniusz, Tacyt, Swetoniusz i inni.
Vložit
- čas přidán 3. 07. 2024
- Doceń naszą pracę i postaw nam kawę! buycoffee.to/podcasthistorykow
W II w. chrześcijaństwo zostało definitywnie zauważone przez władzę rzymską i pojawiły się pytania jak należy je potraktować. Jako jakąś podejrzaną sektę? Niebezpieczną nowinkę religijną? Szkodliwy zabobon? Zagrożenie dla tradycyjnych praktyk i obyczajów? Karać za coś chrześcijan czy też nie? Obok polemiki z chrześcijaństwem prowadzonej z pozycji satyrycznej lub filozoficznej zaczęły również krążyć coraz to bardziej różnorodne i dziwaczne opinie o naturze chrześcijan i ich rytuałów, które nieraz przybierały postać plotki czy oszczerstwa. Co o chrześcijanach sądzili w II w. mieszkańcy Imperium? Gdzie w ich percepcji leżała granica między wiedzą a uprzedzeniami i stereotypem?
Co znajdziesz w odcinku?
00:00 Wstęp
00:28 Kiedy Rzymianie zauważają chrześcijaństwo? Kwestia męczeństwa Piotra i Pawła
05:00 Klemens i Domitylla - pierwsi chrześcijanie na dworze cesarza?
13:00 Kiedy władza cesarska zauważa chrześcijan? Korespondencja Pliniusza Młodszego z Trajanem
28:39 Tacyt i Swetoniusz oraz oskarżenie o supserstitio
34:57 Chrześcijaństwo - religia nowa, sprowadzająca katastrofy
40:38 Wrogowie rodzaju ludzkiego
44:33 Fronton i Cecyliusz: wielki katalog popularnych zarzutów?
49:12 Inne zarzuty wobec chrześcijan
54:44 Podsumowanie i zakończenie
Autorzy Podcastu:
Sławomir Poloczek, historyk starożytności (doktorat na Wydziale Historii UW), specjalizujący się w badaniach nad dziejami religii hebrajskiej, wczesnym chrześcijaństwem i relacjami obu wobec "pogańskich" kultur ościennych. Publikacje naukowe: uw.academia.edu/S%C5%82awomir...
Piotr Łapiński, historyk niepraktykujący, pasjonat historii i dobrych opowieści.
Podstawowa bibliografia (wybór)
Źródła:
Minucjusz Feliks, Oktawiusz, tłum. J. Sajdak, Poznań 1925, II wyd. 2001 (por. tłum. M. Szarmacha i J. Sołowianiuka [w:] Apologie, red. E. Stanula, PSP 44, Warszawa 1988)
Tacyt, Dzieła, t. I-II, tłum. S. Hammer, Warszawa 1957
Gajusz Swetnoniusz Trankwillus, Żywoty cezarów, tłum. J. Nimirska-Pliszczyńska, Wrocław 1987
Pierwsi świadkowie. Pisma Ojców Apostolskich, tłum. A. Świderkówna, oprac. M. Starowieyski, (wyd. II), Kraków 2010, zwł. s. 351-397 (zawiera wybór tłumaczeń fragmentów wczesnych tekstów polemicznych wobec chrześcijaństwa)
Korespondencja Pliniusza Młodszego z cesarzem Trajanem, t. I-II, tłum. oprac. kom. A. Dębiński, M. Jońca, I. Lezarczyk, Lublin 2017
Męczennicy pierwszych wieków chrześcijaństwa, red. M. Starowieyski, Kraków 2020 (kompleksowe tłumaczenie polskie tekstów z gatunku akta męczeństwa)
Opracowania w języku polskim:
E. Wipszycka, „Państwo rzymskie a chrześcijaństwo do początków IV wieku”, (w:) Starożytny Rzym we współczesnych badaniach. Państwo-społeczeństwo-gospodarka. Liber in Memoriam Lodovici Piotrowicz, red. J. Wolski, T. Kotula, A. Kunisz, Kraków 1994, s. 149-189
F. Ruggiero, Szaleństwo chrześcijan. Poganie wobec chrześcijaństwa w pierwszych pięciu wiekach, tłum. E. Łukaszyk, Kraków 2007
A. Ziółkowski, Historia Rzymu, Poznań 2008, zwł. s. 497-507 (podrozdział: „Pryncypat a chrześcijanie”)
P. Veyne, Imperium grecko-rzymskie, tłum. P. Domański, Kęty 2008, zwł. s. 418-545 (podrozdział: „Kult i moralność w pogaństwie grecko-rzymskim”)
F.M. Baslez, Prześladowania w starożytności. Ofiary, bohaterowie, męczennicy, tłum. E. Łukaszyk, Kraków 2009
M.T. Griffin, Neron. Koniec dynastii, tłum. K.M. Dźwigała, Oświęcim 2018
J.-L. Voisin, „Wybrać własną śmierć? Męczennicy, samobójcy i ofiara”, (w:) Po Jezusie. Pierwsze wieki chrześcijaństwa, red. R. Dupont-Roc, A. Guggenheim, tłum. R. Zajączkowski, red. naukowa S. Poloczek, Lutynia 2022, s. 463-442
S. Morlet, „Autorzy antyczni o chrześcijanach”, (w:) Po Jezusie. Pierwsze wieki chrześcijaństwa, op. cit., s. 45-50
Opracowania w językach obcych:
W.H.C. Frend, Martyrdom and Persecution in Early Church. A Study of a Conflict from the Maccabees to Donatus, Oxford 1965
T.D. Barnes, „Legislation against the Christians”, Journal of Roman Studies 58 (1968), s. 32-50
L.F. Jessen, „Superstitio and the Persecution of the Christians”, Vigiliae Christianae 33 (1979), s. 131-159
S. Benko, „Pagan criticism of Christianity during the Frst Two Centuries”, Aufstieg und Niedergang der römischen Welt, II/23.2 (1980), s. 1054-1118
R.E. van Voorst, Jesus Outside the New Testament. An Introduction to the Ancient Evidence, Cambridge 2000
B.D. Shaw, „The Myth of the Neronian Persecution”, Journal of Roman Studies 105 (2015), s. 73-200
Tagi: wczesne chrześcijaństwo, Jezus, Biblia, Nowy Testament, Kościół, Lukian, polemika, Fronton, Apulejusz, Galen, Eliusz Arystydes, Celsus, Minucjusz Feliks, Tertulian, Orygenes, antyk, starożytność, Cesarstwo Rzymskie, religia, Trajan, Marek Aureliusz, Rzym, Azja Mniejsza, senat, religioznawstwo
Miniatura: commons.wikimedia.org/wiki/Fi...
Author: Caroline Léna Becker
creativecommons.org/licenses/...
![Sir Roger Penrose (NOBEL 2020) - Sekret rzeczywistości [DOKUMENT]](http://i.ytimg.com/vi/KIdBLEVIKqc/mqdefault.jpg)
Wasz podkast to skarb. Trafiliście doskonale z tematyką👍
Raczej skarbonka ...
Dzień dobry, ogrom wiedzy, muszę jeszcze raz przesłuchać ten materiał . Wielkie dzięki.
Szanowni Panowie, z wielką przyjemnością i korzyścią poznawczą wysłuchałem Waszej audycji. Serdecznie gratuluję i życzę wszelkiej pomyślności, nie tylko w rozwijaniu tej inicjatywy. Podtrzymujecie wiarę w młode pokolenie.
Serdecznie pozdrawiam, Marek Janicki
Bardzo ciekawa i interesujaca dyskusja. Prosze o wiecej
Niech się to trzyma, dobry przekaz leci.
Niesamowicie ciekawym jest dla mnie to, że Rzymianie wysuwali wobec Chrześcijan zarzuty NIEMALŻE TAKIE SAME, jak 400 lat później Japończycy. Shogun Tokugawa Yemitsu (3ci shogun rodu Tokugawa) zakazał całkowicie chrześcijaństwa z powodu niemalże tych samych zarzutów, jakie stawiali Rzymianie 400 lat wcześniej, w zupełnie innej części Ziemi.... 🤔🤔🤔
Dziękuję Panom za ponowną ucztę erudycyjną i edukacyjną! Wspaniali jesteście! 💪🤘👍👍👍
A Pan Sławomir ma u mnie dużą szklankę najlepszego rumu, jeśli kiedykolwiek będzie mi dane Go spotkać! 😊😊😊
Bo jest logiczne że "coś importowanego" z obcego regionu świata nie może być lepsze dla tubylców, jak nieskazitelnie swoje.
1400lat.W Japonii kontekst był inny jednak,była to ksenofobia jednej kultury.W Rzymie tolerowali wszystko,ale należało oddać cześć Cezarom.W Japonii nie tolerowali niczego i to była niechęć do tego co obce.Wątek ten jest mniej silny w Rzymie.Siogunat Tokugawów postrzegam bardzo negatywnie,zamknęli kraj,wiedzę zachodnią ograniczyli do medycyny i militariów czasamia handel do wysepki ofiarowanej kupcom holenderskim której nazwa mi wyleciała oprócz tego,że na "D",może Dejima lub podobna.Rzym znosił Żydów,kulty egipskie,perskie i celtyckie jak się wypełniło pewne minimum państwowe.Japonia nie,tam miało być wszystko swoje.
@@cheswaw akurat historia wydalania ż4mian pokazuje, że niektóra ks3nofobi@ była pozytywna.
Dziękuje za Podcast Historyków, dziwię się że dopiero teraz trafiłam (no! CZcams swoje własne preferencje jeśli chodzi o wyniki wyszukiwania. Dziękuję także za bibliografię, to bardzo cenne.
Kolejny ciekawy odcinek! Zaczynamyny!
Pliniusz Młodszy to taki typowy pracownik korporacji który dba o dupokrytkę na wszystkie ważne decyzje 😁
Zdecydowanie! Pewne typy ludzkie pozostają niezmienne przez tysiąclecia ;) Na jego usprawiedliwienie można powiedzieć tylko, że w korporacji grozi maksymalnie zwolnienie, a w Imperium utrata majątku i głowy. PŁ
Poproszę o odcinek o Filonie z Aleksandrii i jego poglądach. Wydaje mi się koncepcje Filona mocno potem wpłyną na chrystologie.
Oczywiście. Ewangelia Jana to już wpływ Filona.
Popieram pomysł.
Jest w dalszych planach :) SP
Dobre
Dziękuję za odcinek -- jak zawsze trzymacie poziom.
Jakże się cieszę, że odkryłam ten podcast! Daję suba! 💪
POZDROWIENIA Z LEGNICAY
Proponuję odcinek poświęcony Celsusowi. Jego krytyka chrześcijaństwa wytrzymała próbę czasu ijest wciąż aktualna.
Jest w dalszych planach. Celsusowi będzie należał się pewnie więcej niż jeden odcinek, gdyż jego polemika jest bardzo wielowątkowa i zasługuje na bliższe przyjrzenie się.
@@podcasthistorykow Nie mamy ani linijki,to co mamy to "Kata Celsu" Orygenesa.
Ja bym chciał poruszyć pewien wątek, którego właściwie nigdzie się nie porusza, a który biorąc pod uwagę geografię, powinien się w tego typu dyskusjach pojawić. Mianowicie - Persja. W skrócie - Trzej Królowie z Ewangelii przyszli ze wschodu. Na wschód od Jerozolimy jest pustynia, a za nią - Imperium Partyjskie. Główny przeciwnik Rzymu, który wojował z nim jeszcze w czasach przedcesarskich, który w widowiskowy sposób miał pozbawić życia Marka Krassusa. Chrześcijaństwo sporo zapożyczyło z zaratusztrianizmu. Czy zatem Rzym, pełen świadomych polityków i "geostrategów", nie widział w chrześcijanach czegoś na kształt perskiej piątej kolumny?
To jest bardzo ciekawy temat.
Chrześcijaństwo (nie to pierwotne) jest uderzająco podobne do zaratusztrianizmu.
Ja nie lubię teorii spiskowych ale na pewno chrześcijanie byli postrzegani również jako owa piąta kolumna perska (czy partyjska) Przecież Dioklecjan zwalczał przede wszystkim manicheizm. I jakby z rozpędu chrześcijan.
Dokładnie! i tak rodziły się kolejne doktryny..
@@piotrmaniawski930a dlaczego "nie lubisz" teorii spiskowych? Dlatego że tak naprawdę uważasz, czy dlatego aby się nie narazić na krytykę?
@@MrPadre-nf7xl Krytyki się chyba nie obawiam. Byle była kulturalna😊
Rodzenie się w głowie teorii spiskowych jest dla człowieka dość typowe. Natomiast wydarzenia najczęściej dzieją się przypadkowo.
Więc staram się gasić w głowie takie przychodzące do głowy koncepcje i zachować umiar i rozsądek😉
@@piotrmaniawski930 Ciekawe bo , po upaństwowieniu chrześcijaństwa cesarstwo przedłużyło swoje istnienie o TYSIĄC LAT . To co to za sabotaż , dywersja , piąta kolumna ?
Czy zarzut o tym, że czekają na koniec świata mógłby wskazywać na jakieś apokaliptyczną gminę lub gminy chrześcijańskie? Czy temat końca świata był przez wczesnych chrześcijan w ogóle rozważany i była do tego jednolita wykładnia?
Tak, zapewne odnosi się to do wiary związanej z paruzją, co do której jednego wyobrażenia zapewne nie było. Z jednej strony mamy jakiś powrót "Syna Człowieczego", który chyba ma nadejść niebawem (por. Mt 26,64: "Odtąd ujrzycie Syna Człowieczego, siedzącego po prawicy Wszechmocnego, i nadchodzącego na obłokach niebieskich"), z drugiej podkreślany był praktyczny koniec obecnego wszechświata w związku z tym (Ap plus np. Mk 13,24: "Zaraz po zakończeniu tego strasznego czasu nastąpi zaćmienie słońca, a księżyc straci swój blask. Gwiazdy będą spadać z nieba i zachwieje się cały porządek wszechświata"), z trzeciej w dosyć późnym piśmie - powstałym może nawet w II w. - 2 Liście Piotra widać pewien zawód, że mija kolejne pokolenie chrześcijan a nic się nie dzieje i próbę wytłumaczenia wiernym, dlaczego paruzja się opóźnia (2 P 3,4: "Gdzie jest obietnica Jego przyjścia Odkąd bowiem ojcowie zasnęli, wszystko jednakowo trwa od początku świata"). Prawdopodobnie wiara w związek paruzji z końcem obecnego świata była więc w 2 poł. I i 1 poł. II w. rzeczywiście dosyć rozpowszechniona i mogła się wyróżniać w oczach "pogan", jako coś absurdalnego. SP
@@podcasthistorykow dzięki!
a Proszę powiedzieć coś o Satyrykonie Petroniusz, który aluzyjnie wyśmiewa Jezusa i Chrześcijan
Petroniusza i jego utwór pozostawiamy na osobny materiał ;) SP
@@podcasthistorykow Super!!!
🍀📚
Cesarz Marek Aureliusz w swojej krótkiej sentencji o religii jednoznacznie określił jak cesarstwo podchodzi do religii . Dla cesarza , cesarstwa religia to bardzo użyteczna rzecz czego dowodem TYSIĄC lat cesarstwa rzymskiego po upaństwowieniu chrześcijaństwa !!!
Skoro juz wtedy czekali porwania to wiekszosc nic nie robila bo niby zaraz mial przyjsc Issa Jesu
A to nie było tak, że Żydzi mogli złożyć ofiarę przed ołtarzem swojego Boga w intencji pomyślności cesarza?
Tak, dokładnie tak było do czasów zburzenia świątyni jerozolimskiej, ale to ustępstwo było wynikiem uznawania judaizmu za religię dozwoloną przez władze (r. licita - choć nie był to oficjalny termin prawodawstwa rzymskiego i w zasadzie w takiej formie poświadczony jest po raz pierwszy dopiero u Tertuliana) oraz uzasadnioną dzięki swojej starożytności. Co ciekawe, chrześcijanie także podkreślali, że przecież modlą się w intencji pomyślności państwa i cesarza, więc są lojalnymi mieszkańcami Imperium, do tego uczciwie płacącymi podatki (np. Justyn w "Apologii" 17 mocno uwypukla ten argument, ale on często przewija się w apologetyce wczesnochrześcijańskiej w ogóle), lecz zarzut "nowości" po prostu pozbawiał chrześcijaństwo podobnego "parasola ochronnego", nawet mimo takich deklaracji lojalności i modlitw w intencji cesarskiej. SP
@@podcasthistorykow Nie rozumiem jednak krytykowania chrześcijan za "wiarę bez dowodów" i wiarę w życie po śmierci - to można "zarzucić" każdej religii, tym tradycyjnym grecko-rzymskim też. Rzymianie nawet znali "devotio", czyli uroczystą samobójczą szarżę na wroga, aby tą ofiarą zapewnić zwycięstwo swojej armii, więc poświęcanie się w imię swojej wiary było dla nich też czymś "OK" czy "słusznym".
Skad wziela sie nazwa chrzescijanie skoro wyznawcow
Chrystusa nazwano
Chrystianus
(Czyli
Chrystianie)
Dz 11,26. Kto i w ktorym wieku dokonal falsyfikacji tego pojecia ?
Nazwa "chrześcijanie" (gr. christianoi) przez długi czas była egzonimem, nazwą nadawaną przez innych, nie samookreśleniem. Do tego z dużymi oporami przyjmowała się u samych autorów chrześcijańskich (por. Didache i Ignacy z Antiochii) praktycznie do końca II wieku. Zresztą mamy plan zrobienia o tym osobnego, szczegółowego materiału :) SP
Az trudno uwierzyć ze chrześcijaństwo będąc tak niezrozumiale i dziwne dla wspoczesnych oraz majac tak zły PR moglo stac sie religia oficjamna w cesarstwie. Nie moge zrozumiecie jak mozna bylo zmienić tak stary i zakorzeniny przez wieki system wierzeń na inny zupełnie obcy dla ówczesnych ludzi .
Efekt niedostępności.Zapłacili życiem męczenników za nawrócenia,ale zainteresowanie zbudowali na tym,że nie było łatwo wejść na zebranie chrześcijan.W tym,że rozszerzyło się chrześcijaństwo jest i palec Boży atoli taki argument przyjmie tylko wierzący.Kultura elit rzymskich i greckich miała szok,ale elity są nieliczne i tylko one są piśmienne.Tam żyły miliony prostych ludzi,rolników itp.Pozyskano kobiety.Wcześniej była fala zainteresowania judaizmem ale aby zostać Żydem masz się obrzezać i jeżeli nie jesteś z matki Żydówki to wyplują cię.Aby zostać chrześcijaninem nie musisz się obrzezać,może jeść niekoszernie i nie musisz mieć żydowskiej matki.Chrześcijaństwo prawdopodobnie miało ten zły PR w warstwach posiadaczy i czytających coś a ci byli mniejszością.Dla zwykłego mieszkańca analfabety który patrzył z niechęcią na legiony i ich łacinę chrześcijaństwo dawało ofertę pokazania imperium środkowego palca i nie zawsze to musiało prowadzić do egzekucji z rąk władzy.Grecy i Rzymianie traktowali swój system wierzeń jako fasadę dla zachowań prospołecznych a nie jako realne wierzenie pobudzające emocjonalny stosunek do Boga.Jak złożysz ofiarę Zeusowi możesz mieć wyjebane ale jeżeli podążasz za Jezusem musisz Go kochać osobiście.Daje to dość inny smak emocjonalny całej religii od znanego tym ludziom.Przemawia to też do ludzi którzy w okrutnym świecie chcą czuć się zechciani i akceptowani przez nadprzyrodzoną Instancję...z tego samego powodu chrześcijaństwo zawsze było się przyklejało do chorych,niepełnosprawnych i mających inne potrzeby niż populacja ogólna.W Polsce chyba teraz blisko 100% niepełnosprawnych ruchowo np na wózkach to twardzi katolicy.Potrzebują oni religii która pokaże im,ze są chciani bo populacja ogólna wobec nich może się zachowywać różnie,także nieempatycznie lub wręcz ich mordować.Aby żyć potrzebują implementować religię która całemu społeczeństwu każe zaspokajać ich specjalne potrzeby.Podtyp ludzi ,którzy chcą,potrzebują lub wręcz egzystencjalnie muszą być "przyjęci" aby mogli przeżyć gra dużą rolę w religiach abrahamowych a w chrześcijaństwie chyba najbardziej..ale ten podtyp ludzi "słabych"nie wyczerpuje tematu bo chrześcijaństwo m dużo narzędzi aby podobać się pod względem moralnym,ruguje np zemstę i zemstę rodową na pokolenia,uzasadnia własność prywatną przykazaniem,stabilizuje relacje władzy tym,że "wszelka władza pochodzi od Boga".Dla cezarów byłoby to spoko o ile sami za tych bogów się nie podawali...do czasów Konstantyna wliczając też jego samego były świątynie dedykowane cezarom jako bogom i kult państwowy.Gdy ten kult został zdesakralizowany przez chrystianizację to władza wzięła sobie legitymację z samego chrześcijaństwa-Deus vult aby był Cezar.Imperium nie było też jednolite i do Greków czy Syryjczyków przemawiało co innego niż do Rzymian z Italii i Gallów czy innych Brytów...tylko władze Rzymskie miały interes aby trzymać kult publiczny państwowy i tępić tych którzy go unikają...ale w końcu przekonano się,że chrześcijanie nie nielojalni wobec państwa a tylko wobec tego kultu i że w zasadzie nawet w wojsku mogą być.Wcześni chrześcijanie byli nastawieni pokojowo,ale w miarę jak rośli w siłę to byli gotowi służyć w legionach-vide legion tebański który cały był z chrześcijan i prześladowany za to.Marcin z Tours święty opuścił wojsko gdy zaangażował się w chrześcijaństwo ale nie wszyscy tak robili.Kwestią czasu było aby Rzym poznał czym jest chrześcijaństwo.
O tym chcemy zrobić kiedyś osobny materiał :) SP
Super...dziękuję.
te donosy napewno były sprawą Żydów
Dla przeciętnego innowiercy byli raczej słabo odróżniani od Żydów
Oczywiście, że tak, tutaj dla zmylenia przeciwnika, przez antychrześcijańskich narratorów, zwanych SPRZEDAWCAMI MIĘSA OFIARNEGO .( sic)
Swoją drogą, ja na miejscu tych chrześcijan, kupowałbym to mięso. Ludzie w tamtych czasach też zyli z psami i kotami, a suchej, gotowej karmy, rzecz jasna, nie było m😊😢
Poganie mieli rację krytykując chrzścijaństwo szkoda że go nie wytępili
Kulty wielu bogów, składanie ofiar ze zwierząt itd... Myślę, że stare religie stały się na pewnym etapie anachroniczne, Jeśli nie chrześcijaństwo to jakaś inna religia monoteistyczna, bardziej transcendentna i z bardziej "subtelnymi" obrzędami, by wyparła politeizm. Zawsze skończyło by się to ostrym starciem, bo monoteizm i politeizm z natury swojej są śmiertelnymi wrogami.
@@WojciechB. to było właśnie super czas do tego powrócić a Nazarejczyka wywalić na śmietnik historii.
Poza tym każdy naród powinien mieć swojego Boga , Grecy Zeusa , my Świętowita , Germanie Thora poza tym idea jednobóstwa jest chora każda dziedzina życia powinna mieć swojego boga wojna , miłość itp .
A co do ofiar to jest fajne zamiast mszy zabić cielaka i spalić i masz wszystko z głowy.
Tak dla pogaństwa w prawdziwej przedchrześcijańskiej formie .
Gdybym.w coś wierzył sam bym się dołączył do takiej wiary
@@Maciex295Moim zdaniem na powrót wiary w bóstwa pogańskie nie ma szans. Te religie zupełnie nie pasują do postrzegania świata przez nowoczesnych ludzi.
"Gdybym w coś wierzył.... " - No właśnie :) Tradycyjne religię są w odwrocie. Zastąpiły je inne wierzenia bardziej pasujące do współczesności. Wiara w państwo, demokracje, komunizm, naukę, prawa człowieka itd...Co prawda nie są to religie, ale lepiej zaspakajają potrzeby wiary w nadprzyrodzone rzeczy.
@@WojciechB. miałem.na mtśli gdybym ja wierzył.
A co do religii to żadne nie mają szansą bo to opium ludu.
Tylko uważam że jeśli już religie to pogańskie a nie monoteistyczne
@@Maciex295 Religie Opium dla ludu, moim zdaniem to bardzo krzywdzące, określenie. Religia to bardzo ważny wynalazek. Kiedyś, gdy świat był bardzo niebezpieczny, wiara w opiekę bogów/boga zapewniała nam o poczucie złudnego bezpieczeństwa. Sprawiała że ludzie mogli funkcjonować w tam tym świecie i zachować względne zdrowie psychiczne. Nawet teraz głęboka wiara jest moim zdaniem bardzo korzystna. Osobiście bardzo zazdroszczę ludziom wierzącym.
Dlaczego ja mam wrażenie, a wręcz pewność, że autorzy programu są zachwyceni antychrześcijańskimi "argumentami" tej starożytnej rzymskiej padliny, uważanej za elitę, również do dnia dzisiejszego, niestety???
Nawet ateiści wykazują dużą większy stopień przyzwoitości.
Co 3-4 min. reklama w tym programie. Oczywiście NIE MACIE Z TYM NIC WSPÓLNEGO!
Co 3-4 min. reklama w tym programie. Oczywiście nie macie z tym NIC WSPÓLNEGO!
Dobrze że , nigdy nie byłem chrześcijaninem ! .
Tylko że c..j to kogokolwiek obchodzi.😂