Fjala e mbajtur në "Akademinë Solemne" kushtuar shkrimtarit Ismail KADARE, Tiranë, 3 korrik, 2024.
VloĆŸit
- Äas pĆidĂĄn 27. 08. 2024
- đ Fjala e mbajtur nĂ« "AkademinĂ« Solemne" kushtuar shkrimtarit dhe akademikut Ismail KADARE!
PĂ«rveçse autoriteti qendror artistik e kulturor i vendit, me veprĂ«n e Tij Kadare kishte zgjuar natyrshĂ«m tek unĂ« interesimin mbi lidhje tĂ« mundshme tĂ« saj me muzikĂ«n. PĂ«r kĂ«tĂ« shkrova fillimisht njĂ« kapitull nĂ« librin âMuzika dhe letĂ«rsiaâ me titullin âProjekt pĂ«r njĂ« âMusic guideâ nga vepra letrare e Ismail KadaresĂ«â, qĂ« u botua nga SHB âOnufriâ, nĂ« vitin 1997, edhe pse pĂ«r disa u duk e çuditshme tĂ« shkruhej pĂ«r njĂ« marrĂ«dhenie tĂ« tillĂ«. ShumĂ« vite me pas, mĂ« 2019 u thellova nĂ« kĂ«tĂ« subjekt dhe shkrova librin âKadare dhe muzikaâ, ku besoj se kjo marrĂ«dhĂ«nie komplekse e natyrĂ«s polifonike mes tyre shtjellohet nĂ« shumĂ« plane. VetĂ« Kadare nĂ« njĂ« intervistĂ« tĂ« dhĂ«nĂ« pas botimit tha se: ⊠mĂ« Ă«shtĂ« hapur nami qĂ« Kadareja nuk e do muzikĂ«n. Nuk Ă«shtĂ« hiç fare e vĂ«rtetĂ«. NĂ« mĂ«nyrĂ«n time tĂ« tĂ« shkruarit, e kam ditur intuitivisht, por ma kanĂ« thĂ«nĂ« specialistĂ« tĂ« muzikĂ«s qĂ«, pĂ«rdor shpesh atĂ« zhdrivillim, qĂ« quhet, atĂ« procedim qĂ« pĂ«rdor muzika, me lejtmotivet qĂ« shfaqen, qĂ« zbehen, qĂ« ridalin, qĂ« ulen, qĂ« ngirhen. Siç duket eshtĂ« njĂ« dukuri tautologjike e artit, tek tĂ« gjitha artet.
Pesha dhe rĂ«ndĂ«sia e veprĂ«s letrare tĂ« Ismail KadaresĂ« ndikoi sĂ« tepĂ«rmi tek muzika skenike, opera dhe baletet shqiptare tĂ« pas LuftĂ«s II BotĂ«rore e posaçërisht tek ajo qĂ« konsiderohet si muzikĂ« me program. Dy emrat mĂ« tĂ« rĂ«ndĂ«sishĂ«m tĂ« traditĂ«s sĂ« muzikĂ«s shqiptare, kompozitorĂ«t Ăesk Zadeja (1927-1997) dhe Feim Ibrahimi (1935-1997) u pĂ«rfshinĂ« nĂ« kompozimin e dy veprave tĂ« rĂ«ndĂ«sishme skenike mbĂ«shtetur mbi veprĂ«n letrare tĂ« Ismail KadaresĂ«. I pari pĂ«r kompozimin e operĂ«s âDasmaâ me libret tĂ« Kujtim Spahivoglit, dhe i dyti pĂ«r kompozimin e baletit âPlaga e dhjetĂ« e Gjergj Elez AlisĂ«â, mbĂ«shtetur mbi libretin e shkruar nga vetĂ« Ismail Kadare. NjĂ« tjetĂ«r opera, âEumenidetâ e kompozuar prej meje u mbĂ«shtet nĂ« tragjedinĂ« e Eskilit me pĂ«rkthimin nĂ« shqip tĂ« Ismail KadaresĂ«. Sipas Kadarese: âŠnĂ« shqip mund tĂ« pĂ«rkthehet çdo gjĂ«, qoftĂ« edhe teksti mĂ« i ndĂ«rlikuar. PĂ«r tĂ« bĂ«rĂ« njĂ« provĂ«, njĂ« sfidĂ« do ta quaja, kam pĂ«rkthyer njĂ« prej triologjive tĂ« Eskilit, Orestian. Duke qenĂ« se nuk e njihja greqishten e vjetĂ«r, kam pĂ«rdorur dy-tri gjuhĂ«, madje edhe literal nga origjinali. Dhe, mĂ« duket se ia kam dalĂ«. Shqipja ka mundĂ«si tĂ« pazakonta nĂ« pĂ«rkthim, mundĂ«si tĂ« cilat jo tĂ« gjitha gjuhĂ«t i kanĂ«. Regjisor i operĂ«s, ishte personaliteti me origjinĂ« greke me banim nĂ« Paris, Yiannis Kokkos i cili shfaqte njĂ« respekt tĂ« madh pĂ«r z. Kadare. Opinionin e tij pĂ«r tĂ« pata rastin tâia transmetoja z. Kadare i cili mĂ« dha nĂ« njĂ« nga takimet tona, librin e tij mbi Eskilin nĂ« gjuhĂ«n frĂ«nge me dedikim pĂ«r tĂ«.
Kadare ka folur gjithherĂ« me respekt pĂ«r krijues shqiptarĂ« qĂ« bĂ«nin art tĂ« vĂ«rtetĂ«: âŠne e dinim se lexuesit shqiptarĂ«, ata qĂ« jetonin aq varfĂ«risht e nĂ« trishtim, merrnin herĂ« pas here ushqim shpirtĂ«ror tĂ« klasit tĂ« lartĂ«, njĂ«lloj si berlinezĂ«t, njĂ«lloj si parizienĂ«t. Nuk ishte vetĂ«m letĂ«rsia. Ishte edhe Ăabej, i konsideruar prej tij si shkencĂ«tari mĂ« i madh shqiptar i tĂ« gjitha kohĂ«rave dhe ndĂ«r mĂ« tĂ« mĂ«dhenjtĂ« e EuropĂ«s, ishin edhe Lasgush Poradeci, DhimitĂ«r Pasko, Vedat Kokona, SkĂ«nder Luarasi, Abdurrahim Buza, Odhise Paskali, Prenk Jakova, Ăesk Zadejam "tĂ« gjithĂ« tĂ« pranishĂ«m nĂ« ndĂ«rgjegjen tonĂ«, qoftĂ« me artin, qoftĂ« me vetminĂ« e tyreâ.
Vepra letrare e Kadaresë ka frymëzuar me dhjetra krijime muzikore dhe jo vetëm, të shkruara nga kompozitorët shqiptarë.
Arti i Kadaresë ka tërhequr dhe do të tërheqë krijuesit e arteve të tjera pasi arti i tij është komplementar dhe shumështresor, ashtu si kënga polifonike e popullit që ai e donte aq shumë. Se te shtresat dhe përbërësit strukturorë të kësaj tradite, ai gjeti larminë kulturore të njerëzve dhe të botës, se këtë larmi nuk mund ta perceptosh dot e veç e veç përmes fjalës, tingullit ose lëvizjes, as si individ i shkëputur, por vetëm si artist, pjesë e grupit, e së tërës.
NĂ« vitin 2018, propozova pranĂ« KryesisĂ« sĂ« AkademisĂ« sĂ« Shkencave qĂ« akademiku dhe shkrimtari mĂ« i madh shqiptar Ismail Kadare tĂ« ishte kandidati pĂ«r çmimin e âKarrierĂ«s Akademikeâ pĂ«r vitin 2017, çmimi mĂ« i lartĂ« qĂ« jep Akademia e Shkencave e ShqipĂ«risĂ« pĂ«r personalitetet e artit, shkencĂ«s dhe kulturĂ«s. DitĂ«n qĂ« dhamĂ« çmimin, nĂ« prezencĂ« tĂ« z. Kadare, mĂ« 14 qershor 2018, nĂ« AkademinĂ« e Shkencave, thashĂ« se i pĂ«rkas atij brezi tĂ« cilit pĂ«r tĂ« lexuar librat tuaj mbanin radhĂ« tĂ« gjata pranĂ« librarisĂ« sĂ« vetme tĂ« qytetit, aty ku radha e njerĂ«zve qĂ« prisnin ishte mĂ« e gjatĂ« se te radhĂ«t e bukĂ«s apo tek ushqimet e tjera. Kjo sepse krijimtaria e KadaresĂ« ishte dhe mbetet âbukaâ jonĂ« shpirtĂ«rore, e cila ushqente dhe ushqen imagjinatĂ«n, shtynte dhe shtyn, zgjeronte dhe riformatonte pĂ«rmasat e munguara tĂ« lirisĂ« individuale tĂ« çdo shqiptari.
E tillë ishte, e tillë është dhe do të jetë!
E përjetshme vepra dhe kujtimi i Tij!
Tiranë, 3 korrik 2024
