Γιαρούμπι (Συρτός Ερυθραίας) Κατερίνα Παπαδοπούλου & Νότιο Τόξο, Κ.Γκουβέντας, Γ.Λίτσα, Α.Μάρης

6 Δεκέμβρη 2023: Απόσπασμα από τη συναυλία «Τραγούδια της Θάλασσας & των Ναυτικών» με την Κατερίνα Παπαδοπούλου και το ''Νότιο Τόξο''* στην εκκλησία του Αγίου Νικολάου στη Σύρο. Προσκεκλημένος σολίστ: Κυριάκος Γκουβέντας:βιολί, Έκτακτη συμμετοχή: Απόστολος Μάρης:νέυ, Γεωργία Λίτσα:σαντούρι.
*Το Νότιο Τόξο αποτελούν οι μουσικοί:
Στέφανος Δορμπαράκης: Κανονάκι, φωνητικά
Γιώργος Κοντογιάννης: Κρητική λύρα, κρουστά
Κυριάκος Ταπάκης: Ούτι.
Παρουσίαση: Αλέξανδρος Μαρκουίζος.
Διοργάνωση: Ι.Μ. Σύρου
Κάμερα: Μπάμπης Κουλούρας
Ηχοληψία: Δημήτρης Κοντιζάς,
Μανώλης Παλαιολόγος
Η μουσική παράδοση της Σμύρνης και της Ερυθραίας
από Άρδην - Ρήξη 10 Ιανουαρίου 2023
Του Θοδωρή Κοντάρα*, φιλόλογου δημοσιεύτηκε στο Άρδην τ. 124 που κυκλοφορεί στα περίπτερα
Η μουσική της Σμύρνης επιδρά καταλυτικά στο μουσικοχορευτικό ύφος όλης της Ιωνίας. Από τη Σμύρνη προέρχονται πολλοί μουσικάντηδοι, τραγουδιστάδες, συνθέτες, μουσικές μόδες, παιχνιδιατόροι, τραγούδια και γενικά μουσικοί και μουσικές που κατακλύζουν τα χωριά και τις επαρχίες της Μικρασίας, αλλά και τα κοντινά νησιά. Στη μουσικομάνα Σμύρνη διαμορφώνεται, λοιπόν, το μουσικό κλίμα που διαχέεται στα μικρασιάτικα παράλια και στο Αιγαίο ολόκληρο κι επηρεάζει τη ντόπια μουσική κάθε περιοχής, αλλά και γενικά το νέο ελληνικό τραγούδι, ρεμπέτικο και λαϊκό, μετά το 1922.
Στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ού αιώνα, η μουσική των μικρασιατικών παραλίων βρίσκεται σε κάθε στιγμή και σε κάθε εκδήλωση στον κύκλο της ζωής μας, από τη γέννηση ως τον θάνατο, στις γειτονιές και στα σοκάκια, στα σπίτια και στα κέντρα διασκέδασης, στη δουλειά, στη γιορτή και στο πανηγύρι. Περιλαμβάνει μελωδίες και τραγούδια τεσσάρων κύριων κατηγοριών:
1) τα γνήσια δημοτικά, που άλλα είναι καθαρά μικρασιάτικα, με πάμπολλες τοπικές παραλλαγές, κι άλλα φερμένα από την ηπειρωτική Ελλάδα και τα νησιά, ατόφια ή λίγο-πολύ παραλλαγμένα.
2) τα αστικά τραγούδια, επηρεασμένα πολύ από την ευρωπαϊκή μουσική. Είναι συνθέσεις λαϊκές ή επώνυμες, προερχόμενες από τη Σμύρνη, την Πόλη, την Αθήνα ή τα Επτάνησα.
3) τα τραγούδια διαφόρων συνθετών, στο ντόπιο ύφος της λεγόμενης σμυρναίικης σχολής.
Και 4) διάφορα ξενικής προελεύσεως τραγούδια, ιταλικά και γαλλικά, αρμένικα, τούρκικα, εβραίικα, αράπικα, κιούρτικα και σλαβορουμάνικα (βαλκανικά), άλλοτε ατόφια ή παρεφθαρμένα κι άλλοτε προσαρμοσμένα στην ελληνική γλώσσα και ενσωματωμένα στο τοπικό ύφος (όπως π.χ. τα πασίγνωστα τραγούδια Γιαρούμπι και Ήχασα μαντήλι μ’ εκατό φλουριά ή Από ξένο τόπο).
Το 1900, θα ακούγαμε τραγούδια της αγάπης σεβνταλίδικα και συναισθηματικά, λυρικές πατινάδες τσ’ αυγής, τζιβαέρια3 και τρυφερά ναναρίσματα, βυζαντινά επικά τραγούδια με τα κατορθώματα των ακριτών και χαριτωμένα μελιστάλαχτα ερωτοτράγουδα σε απέραντη ποικιλία, σκοπούς της θάλασσας, της δουλειάς και της αγροτικής ζωής, πολύστιχα αφηγηματικά άσματα παλαιότατης καταγωγής (όπως τα τραγούδια του Νεκρού Αδερφού, της Σούσας, της Νύφης που κακόπεσε, του Άη-Γιώργη, του Κοντού που πουλά τη γυναίκα του ή του Κυρ-Βοριά). Θα ακούγαμε επίσης εκατοντάδες επαινετικά δίστιχα του γάμου, δυτικότροπες καντάδες και κωσταντινοπολίτικα σουξέ της εποχής, κλέφτικα κι ηρωικά παλιολλαδίτικα τραγούδια μαζί με ποθοπλάνταχτους ανατολίτικους αμανέδες, διονυσιακούς σκοπούς της παρέας, της χαράς, του χορού και του γλεντιού, σκωπτικά κι αρσίζικα4 αποκριάτικα τραγούδια, αθηναϊκές οπερέτες κι ιταλικές καντσονέτες, ασίκικα τούρκικα σαρκιά5 και ντερτιλίδικα σμυρναίικα μινοράκια, από εκείνα που κάνουν τις καρδιές ν’ ανοίγουν σαν τριαντάφυλλο, αλλά επίσης και ηθικοπλαστικές ρίμες,6 σπαραξικάρδια μοιριολόγια, θρησκευτικά τραγούδια και κάλαντρα7 με τα ωραία τους παινέματα.
Θα βλέπαμε επίσης να συνοδεύουν τα τραγούδια πεταχτοί συρτοί κι αλέγροι μπάλλοι σε αφάνταστη ποικιλία, δετοί αποκριάτικοι χοροί κι ευρωπαϊκές καντρίλιες, βαριοί ή αλέστικοι8 καρσιλαμάδες και τσαχπίνικα κασάπικα, σούστες και πηδηχτοί νησιώτικοι χοροί, αϊντίνικοι, κιούρτικοι κι αράπικοι χορευτικοί χαβάδες, ρουμάνικες χόρες9 και σλάβικες σίρμπες,10 ηδυπαθή λικνιστικά τσιφτετέλια, ναζιάρικα βαλσάκια και μερακλίδικα ζεϊμπέκικα, που όλα τους συνθέτουν το θαυμαστό και πολυποίκιλο μελωδικό ψηφιδωτό της σμυρναίικης μουσικοχορευτικής κληρονομιάς μας.
Στη Σμύρνη κάθε ράγκο11 είχε τη μουσική του. Οι αριστοκράτες διασκέδαζαν με πιάνα, τραγουδώντας οπερέτες, λυρικά ευρωπαϊκά άσματα, άριες από όπερες και ερωτικά τραγούδια της μόδας. Η μεσαία τάξη αρέσκονταν σε τραγουδάκια του συρμού, σε αστικά δημοτικοφανή (όπως η Κορδελιώτισσα ή η Μπουρνοβαλιά), σε ξένα σουξέ, σε τραγούδια καθαυτό σμυρναίικα ή παλιολλαδίτικα εισηγμένα, κυρίως πατριωτικά και κλέφτικα, και σε μελωδίες διαφόρων προελεύσεων. Το μπάσσο ράγκο -η κατώτερη τάξη- προτιμούσε τα γνήσια δημοτικά, τις τούρκικες, εβραίικες ή αρμένικες λαϊκές επιτυχίες, ακόμη και τα ρεμπέτικα
Σπουδαίο ρόλο στα μουσικά πράγματα της Ιωνίας έπαιξαν, μετά το 1900, και οι εστουδιαντίνες της Σμύρνης, που καλλιέργησαν συστηματικά τη μουσική και το λαϊκό τραγούδι και ηχογράφησαν πολλούς δίσκους φωνογράφου.