Pertev Naili Boratav Hakkında

ÖMER FARUK KARADAĞ
KIRKLARELİ ÜNİVERSİTESİ
FEN EDEBİYAT FAKÜLTESİ
TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI
Halk bilimci (D. 2 Eylül 1907, Darıdere [Zlatograt] / Bulgaristan - Ö. 16 Mart 1998, Paris). Türkiye’de halk bilimi ve halk edebiyatı alanlarını akademik düzeyde kuran ve yaptığı çalışmalarla Türk halk kültürünü araştırarak uluslararası alanda tanıtanların başında gelir. Babası, doğduğu şehrin kaymakamıydı ve Eğridere /Atdino’da da kaymakamlık yapmıştı. Pertev Naili ilkokul çağına kadar çocukluk dönemini Darıdere’de yaşadı. Ailesiyle birlikte göç ettiği İstanbul’da başladığı ilköğrenimini Arapsun (Gülşehri), Develi ve Mudurnu’da okuyarak tamamladı. Ortaöğrenimine Kumkapı Fransız Koleji’nde başladı (1919), bir süre Gelenbevî Lisesi’nde okuyup, İstanbul Lisesi’nden mezun oldu (1927). İstanbul Lisesi’nde edebiyat öğretmeni Hasan Âli Yücel, sınıf arkadaşlarından birisi de Niyazi Berkes’ti. Psikoloji ve sosyoloji öğretmeni Hilmi Ziya Ülken, Boratav’ı folklor araştırmaları yapmaya yöneltmişti.
Boratav, 1930’da Dârülfünûn (İstanbul Üniversitesi) Edebiyat Fakültesi ile Yüksek Muallim Mektebi’ni bitirerek Prof. Fuat Köprülü’nün asistanı olarak çalışmaya başladı. Ancak 1932’deki Türk Tarih Kongresi’nde yaşanan bir olay yüzünden Konya Lisesi’ne öğretmen olarak atandı (1932-35). Orada Sabahattin Ali ile tanıştı ve dostluk kurdu. Türkiyat Enstitüsünde iki yıl asistanlık, Konya Lisesi ve Öğretmen Okulunda edebiyat öğretmenliği (1932-36) yaptı. 1936’da Millî Eğitim Bakanlığı bursunu kazanarak gittiği Almanya’dan dönüşünde (1937) Mekteb-i Mülkiyede kütüphane memuru olarak çalıştı. 1938 yılında Ankara Üniversitesi DTCF Türk Dili ve Edebiyatı Kürsüsü’ne atandı. Halk Edebiyatı ve Folklor Kürsüsü kurulunca oraya geçti. Araştırmalarının sonuçlarını, Ocak 1941’de yayımlanmaya başlayan “Yurt ve Dünya” dergisindeki makaleleriyle duyurmaya başladı. Aynı yıl içinde “Türk Halk Hikâyeleri ve Halk Hikâyeciliği” başlığını taşıyan tez çalışmasıyla doçentliğe ve 1946’da da profesörlüğe yükseldi.
Pertev Naili Boratav, 1948-52 yılları arasında Türkiye’deki bilimsel araştırmalarını sürdürdü ve ABD’deki Stanford Üniversitesi Hoover Kütüphanesi’nin Türkiye Bölümü’nün kuruluşunu yönetti. Ancak, 1952’de siyasî ve iktisadî koşulların daha da ağırlaşması üzerine Fransa’ya gitti. 1952-72 yılları arasında Centre National de Recherche Scientifique’de ve ayrıca 1976’ya kadar da Ecole Pratique des Hautes Etudes’de halkbilimi ile ilgili araştırmalar yaptı ve seminerler yönetti.
Borayav’ın ilk önemli yapıtı olan “Köroğlu Destanı”nda (1931) ilgili metinleri saptamakla yetinmemiş, destanın anlatıldığı zaman ve zeminin, toplumsal çevrenin ve anlatıcının metin üzerindeki etkilerini de incelemişti. Bu yaklaşım dönemin folklor araştırmaları için yeniydi ve muhtemelen Dârülfünûn’da bir süre ders vermiş olan Fransız filolog ve etnologlarından Georges Dumézil’in (1898-1986) etkisi altında biçimlenmişti. İki ciltlik “Folklor ve Edebiyat”ta (1939-1945) ise çeşitli dergilerde yayımlanan araştırmalarını derledi. Bu çalışmalarıyla, Ziya Gökalp’in (1876-1924) etkisi altında gelişen “romantik ulusçu araştırma geleneği”ni aşarak destan, masal, türkü, mani gibi folklorik unsurları, evrensel bir bakış altında inceledi. Bunun ardından yayımladığı “Halk Hikâyeleri ve Halk Hikâyeciliği”nde (1945) yeni geliştirmiş olduğu araştırma yöntemleri ile halk hikayelerimizin yapısal çözümlemelerini yaptı. Halkbilim araştırmaları açısından kaynak bir eser haline gelen bu çalışma, yurt dışında da büyük bir beğeni kazandı ve ünlü sinolog ve etnolog Wolfram Eberhard tarafından “Turkische Volkserzahlungen und die Erzahlerkunst” (1975) adıyla Almanca’ya çevrildi. Daha sonra, yine Eberhard ile birlikte en önemli çalışması olan “Typen Turkischer Volkmarchen” (Türk Halk Masallarının Tipleri, 1953) adlı kitabını yayımladı ve bu eserde 3000 kadar masalı inceleyerek temel masal türlerini belirlemeye çalıştı. “Nasreddin Hoca” (1996) kitabının üzerinde kırk beş yıl çalışmış olan Boratav, bunların dışında da çok sayıda esere imza attı. Folklor ve Edebiyat adlı kitabıyla 1983 Sedat Simavi Vakfı Edebiyat Ödülünü Haldun Taner’le paylaştı.
ESERLERİ:
Köroğlu Destanı (1931), Folklor ve Edebiyat (1939 gen. bas. 2 cilt, 1982-83), Bey Börek Hikâyesine Ait Metinler (1939), Halk Edebiyatı Dersleri I (1942), İzahlı Halk Şiiri Antolojisi (H. V. Fıratlı ile, 1943), Folklor ve Edebiyat II (1945, gen. bas. 1983), Pir Sultan Abdal (A. Gölpınarlı ile, 1943), Halk Hikâyeleri ve Halk Hikâyeciliği (1946, yeni bas. 1988), Typen Türkisher Volksmarchen (W. Eberhard ile, Almanya, 1953), Contes Turcs (Fransa, 1955), Zaman Zaman İçinde (tekerleme ve masallar, 1958), Az Gittik Uz Gittik (inceleme ve masallar, 1969), 100 Soruda Halk Edebiyatı (1973), 100 Soruda Türk Folkloru (1973), Anadolu Türküleri (Fuat Özdemir’le birlikte), Anadolu Destanları (Fuat Özdemir’le birlikte), Nasreddin Hoca (1996, Fransızca, İlhan Başgöz ile, 2003).