حمله اعراب به ایران

پروانه پورشریعتی، استاد تاریخ و ایران‌شناسی، دانشکده تکنولوژی نیویورک
یکی از روایات بسیار نادرستی که در حافظه ملی ایرانیان شکل گرفته این است که اعرابی که به ایران حمله کردند، یک مشت اعراب به اصطلاح بی‌فرهنگی بودند که حمله کردند تا اسلام را ترویج کنند.
در صورتی که قشر اصلی اعرابی که به ایران حمله کردند، از بازرگانانی بودند که در مدینه، تا حدی مکه، در شام بزرگ و در جزیره و بین‌النهرین سکونت می‌کردند و با راه‌های بازرگانی آشنا بودند. یکی از خواسته‌های این اعراب این بود که از حالت واسطه بودن در راه‌های بازرگانی در آیند و به مراکز دادوستد بروند.
زیشان فرستاده آمد به من ... سخن رفت هر گونه بر انجمن
که از قادسی تا لب جویبار ... زمین را ببخشیم با شهریار
وزان سو یکی برگشاییم راه ... به شهری کجاهست بازارگاه
بدان تا خریم و فروشیم چیز ... ازین پس فزونی نجوییم نیز
چنانکه در شاهنامه فردوسی می‌خوانیم، در جنگ قادسیه، رستم فرخ‌هرمز، قبل از اینکه به جنگ برود، به همه خانواده‌های پهلو می‌گوید که دوستان، این‌ها می‌گویند ما به دیهیم شما کاری نداریم، به اقلیم شما کاری نداریم، و فقط می‌خواهیم به بازارگاه‌ها، در ماوراء رود برویم و آنجا دادوستد کنیم. بعد فامیلش گفتند که این‌ها - فقط - حرف است، و در نتیجه با آنها جنگیند.
رستم فرخ‌هرمز تا دقیقه آخر با اعراب مراوده و مصاحبه داشت و وقتی که در جنگ قادسیه مرد، برادرش مراقبت از یزدگردی را که ۶-۷ سالگی به حکومت رسیده به عهده می‌گیرد. و به او می‌گوید بیا به طبرستان و توس و گرگان برو، همه طرفدارهای تو آنجا هستند. او در جواب می‌گوید نه من می‌خواهم به آسیای مرکزی بروم.
نهایتاً وقتی که فرخزاد پاسخ یزدگرد را می‌شنود، او را رها می‌کند و به طرف غرب برمی‌گردد و می‌گوید که این هم که رفت، «ندانم که کی دانم این شاه کی»، یعنی دیگر نمی‌دانم شاه برای من کیست، و از آن به بعد شروع به مسالمت‌جویی می‌کند.
به همین خاطر بود که چون شاخه بسیار مهمی از راه بازرگانی ابریشم از مناطق همین خانواده‌های پهلو می‌گذشت - یعنی راه بازرگانی خراسان بود - پارت‌ها با اعراب به مسالمت رسیدند، به این شرط که اعراب در اقلیم‌شان سکونت نکنند و با حکومت‌شان کاری نداشته باشند، به آسیای مرکزی بروند و همان‌طور که خودشان قول داده بودند دادوستد کنند.
در نتیجه این شبهه‌ای که ما در حافظه ملی‌‌مان داریم که اعراب آمدند و اسلام آوردند و یک شبه ایران مسلمان شد و اصولاً آنها قوم بی‌فرهنگی بودند که آمدند و بر اقلیم و سرزمین ما حاکم شدند، روایت بسیار نادرستی است.
مشترک شويد:bbc.in/2GVYNbl
وبسايت ما: www.bbc.co.uk/persian/
فيسبوک: / bbcpersian
توييتر: / bbcpersian
گوگل پلاس: plus.google.com/1181902398236...