Het defensiekunstwerk Fort Pannerden

Fort Pannerden
Gelegen op een prachtige, unieke landpunt bij de splitsing van de Rijn, Waal en Pannerdensch Kanaal trotseert Fort Pannerden al 150 jaar de vier jaargetijden. Het defensiekunstwerk werd gebouwd in 1869. Dit fort is een van de belangrijkste forten van Hollandse Waterlinie geweest, want het verdedigde de ‘kraan’ van de Nieuwe Hollandse Waterlinie, die via het kanaal gevoed werd met het water dat nodig was voor een eventuele inundatie. Heden ten dage is het een museum.
Gebouw
Fort Pannerden - het uiteindelijke ontwerp werd gebaseerd op een plan van Inspecteur Generaal der Fortificatiën W.S. van der Hart-Beek - geldt als huzarenstukje van militaire bouwkunst. Het is een sperfort: een zelfstandig, naar alle zijden verdedigbaar fort. Met de bouw van dit staaltje vernuft, in de periode 1869 1871, was bijna 500.000 gulden gemoeid. De snelle modernisering van de oorlogsvoering zette het fort echter steeds op achterstand. Zo moest het fort al in 1885 worden aangepast om verweer te kunnen bieden tegen brisantgranaten. Het fort kreeg nu zijn hoger gelegen Rijn en Waalbatterijen, van beton en met modern geschut. Na deze verbouwing sprak men van een pantserfort.
Het onder de aarde verborgen complex is enorm groot: 75 bij 70 meter, de fortgracht niet meegeteld, en heeft maar liefst 5 verdiepingen met 124 ruimten (‘lokalen’) en een web van gangen en trappen. De muren zijn plaatselijk 2,60 meter dik. Voor de soldaten was het spartaans in het fort: water stond soms op de vloer en het was er gemiddeld niet warmer dan 10 graden Celsius.
Fort Pannerden is een van de 60 forten van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Die Linie strekt zich uit van de Zuiderzee tot aan de Biesbosch. Fort Pannerden is het meest oostelijke fort, strategisch gelegen op de kop van het splitsingspunt van Rijn, Waal en Pannerdensch Kanaal. Met tientallen kilometers zicht over de Rijn konden soldaten er over waken dat vijanden niet oprukten richting het rijke Amsterdam en de IJsselsteden.
Gezorgd werd dat vijanden hun schepen niet lieten afzinken bij de kop van het Pannerdensch Kanaal. Het water van de Rijn moest onbelemmerd naar de Linie kunnen stromen. Met een ingenieus systeem van sluisjes kon land kniehoog onder water worden gezet: voor vijanden te hoog om te lopen, en te laag om varen.
Omdat Fort Pannerden de watertoevoer in de gaten hield, kreeg het de naam ‘hoofdkraan van de Linie’. Een cruciale functie! De Linie heeft de status van Unesco Werelderfgoed, en wordt gezien als een toeristische trekker van potentie voor Nederland.
Dronebeelden © Wimkew
[e-mail]
ATA 11-03-2023 08:00 uur