مراتب و درجات ولایت - آیت الله محمدرضا نکونام

ولایت، چهرهٔ باطن اشیاست. ذات حق‌تعالی، ولای اوست و عالی‌ترین و والاترین مرتبهٔ ولایت مطلق و کلی برای صاحب ولایت ذاتی و حقیقی، حق‌تعالی است که همان ربوبیت اوست و او خود ولی ندارد. ولایتِ مراتب بعد تنزیلی و نسبی و تابع قرب و محبوبیت اولیای الهی است. محبوبیت و عشق اساس ولایت و عصمت می‌باشد. ولای حق‌تعالی، حب و عشق ذاتی خداوند است. ولایت‌داشتن یعنی صاحب حکم بودن. هر ظهوری حکمی دارد که از طریق آن، ولایت و قرب و بُعدی که به حق‌تعالی دارد، شناخته می‌شود.
هر نبی و امامی به قدر محبوبیت و قرب خویش ولایت می‌یابد و به قدر ولایت خویش دایرهٔ امامت و نبوت پیدا می‌کند. همان‌طور که ولایت تعطیل نمی‌شود، عناوین ظاهری آن حتی نبوت نیز تعطیل نمی‌شود. انبیای گرامی و حضرات معصومین و امامان به‌حق علیهم‌السلام اگرچه هر یک مقام خاص خود را دارند و دارای مراتب و مقامات متفاوتی هستند، در اصل عصمت و دوری از کجی و کاستی، حکم واحدی دارند و خطا و عصیان از حریم شامخ آنان به‌دور می‌باشد.
وصول به حضرت حق، ویژهٔ برخی از اهل محبت است. اهل محبت به لحاظ سلوک و طریق سیر، بر دو گروهِ «محبوبی» و «محبی» می‌باشند.
«محبوبان» عنوان گروهی از اهل معرفت است که سیر آنان به صورت عنایی، موهوبی و دهشی است. در برابر آنان، گروه عمدهٔ سالکان راه حق و سایران الهی هستند که «محبان» نام دارند. محبان با تلاش، کوشش و ریاضت، راه وصول به جناب حق را طی می‌کنند و سیر آنان از پایین به بالاست. محبوبان چندان درگیر ریاضت و تلاش نیستند. ویژگی آنان درد، بلا، مکافات و مصیبت و سیر از بالا به پایین است.
منابع: محبوبان و محبان/ علوم و نظرگاه‌های شاخص
آیت الله محمدرضا نکونام