Rarely heard Kishori Amonkar Part1
Vložit
- čas přidán 28. 08. 2024
- This programme was hosted by the Mariwala family in Mumbai in April 2018
Senior Disciple of Gaanasaraswati Kishori Amonkar, Dr. Arun Dravid presents a unique analysis of Kishoritai’s early vocal career from 1960 to about 1985. The reason for choosing this period of Kishoritai’s career is that during this period her musical content was more tilted to the characteristic of Jaipur Atrauli Gharana compared with the latter half of her career. There are very few listeners today who have minutely heard and studied her music of that era. This programme will therefore serve to showcase, through old live recordings, her early music for today’s young generation, as well as bring back memories of her early days for senior connoisseurs of her music who may have heard her 40 years ago.
This programme also highlights, again through old recordings, Kishoritai’s unparalleled command over “Shrutis” and precise positions of notes in various Raagas. It also sheds some light on liberties she used to take with orthodox rules of our Raag system in order to create flashes of beauty, even though she did end up displeasing some purists of music.
Kishoritai composed some new Raags, and also sang some specialties of Jaipur Gharana Raagas which she rarely sang in the second half of her career. Short clips of these are also played in this programme.
Dr. Dravid also makes vocal presentations of some of Kishoritai’s own Bandishes in several Raagas which she sang rather sparingly in her later career.
This programme and also the Marathi version were presented in Mumbai, Pune, Ahmedabad, Goa, Dombivli, and two cities in the U.S., all to standing room only audience
This video recording is a unique opportunity for connoisseurs, teachers and students of Hindustani classical music.
Sir,the generations will remain grateful to you for giving the service not only to the goddess of Indian classical music,but also to mankind as a whole. The lecture, so deep and whole hearted,so much researched ,will also enable audience to have a good understanding of her style .It is ultimately a dissection ,nearly impossible,of the principles behind the essence of divinity that comes out of her presentation.Personally I wiil remember you with great respect so long as I will take refuge to this genre of music.
What devotion. Jai Ho!
It is so nice of Dr Arun Dravid to make this available to vast followers of Gan Sarasvati Kishoritai. It is also credible on part of Kishoritai to record and hand it over to some one for safe keeping. It was very rare in those days to store music which could be useful to future generations.
गानसरस्वतींच्या सांगीतिक आयुष्यावर आपण खुपचं सखोल अभ्यास केला आहे आणि आपली समिक्षा ही अत्यंत ज्ञानपुर्ण आहे हे चटकन लक्षात येतय! ताईंचा अडाणा मल्हार हा माझा सगळ्यात आवडता राग आहे, खासकरुन ही बंदिश, पण हा राग ताईंनीच बनवलाय हे आपल्याकडुनच आज कळतय. किंबहुना ताईंनी हा राग जन्माला घातलाय अस म्हटल तरी वागव ठरणार नाही, आणि ह्यामुळे आज ताईंबद्दलची भक्ती अत्यधीक वाढली आहे. आपले मन:पु:र्वक आभार..! 🙏🙏🙏
KA was a treasure and national pride! Arun Dravid ji, Thank you for sharing. I am in Los Angeles area and a classical music lover and supporter. Would love to meet you one of these days. Namaskar!
13:00 Sawani Kalyan:
From Magriel and Perron:
देव देव सतसन्ग सीरीरंग बाबारंग
कारन शरन सब शिव के आये
[Elsewhere given as
देव देव सत संग श्रीरंग भवदंग
तारण शरण सब शिव संग आये रे
Need to check.]
Sangeet ke Jawahaaat gives this as:
देव देव सतसन्ग सीरीरंग बाबा गंग
कारन शरन सब शिव के आये
जपत बाबा डींगरी प्रलाद
समान सदा भक्त रैये
सन्कट दूर करे मुरारी
As Dr Arun Dravid says, Kishori Amonkar started singing this as *देवो देवो after 1970
All the more reason we need someone to put the lyrics as used by her in public domain. We really do need an authoritative texts of the bandishes as she sang them.
This, of course, we need for all the vocalists, but it would really be a great service if someone like Dr Dravid could do something about this - perhaps the text could accompany wherever a video/audio is given? Or a website?
38:13 Kaunsi Kanada:
को लो मान, मान करे री सखी प्रीतम सो
फिर पाछे उनहीसो तोहे काम ।
छांड मान, मान मेरी सिख
रंगीले आवेंगे तोरे धाम ॥
45:43 Shuddha Kalyan:
ए री माई पिया आवे मोरे मंदरवा
कर हूं मन बस ।
पलकन डगर बुहारू री
जब आवे मोरे रस के रंगीले ॥
***
लागी लगन मोरी श्याम सलोने
कैसे बिसारु प्यारे बलमा तोसे ।
तुम बिन कैसे बीतें निस दिन
छबी दिखला जा प्यारे बलमा मोरे ॥
1:03:00 Bihari
ये हो नीन्द न आये नैनन में
पिया के देखे बिन बेको मुख ।
उमर सारी बीत गयी
तुम्हरी सोच में सजीले
अब तो आवो तबही होवे सुख ॥
1:08:50: Adana Malhar
आइरे बदरीयाँ कारी कारी,
उमड घुमड अतही जिया घबरावे ।
पी बिन मोहे चैन नही आवे,
एरी सखी आइरे बदरीयाँ कारी कारी ॥
ऐसी रुतु पिया बिन,
भावे ना पल छिन ।
कैसे करु एरी सखी,
आइरे बदरीयाँ कारी कारी ॥
1:13:40 Nandshree
ऐ बिरहा मै तो जागी
[NOT CLEAR...] मै भई बावरी
दे दरस बनवारी श्याम
जुग बीते तुझे देखे बिना
1:23:35 Lalit Vibhas [Need the lyrics of this bandish. This is just a bad, hurried transliteration of what I could comprehend]:
[पंचम बेसुर :-)]
चलो री सखी सौतन घर ज‍इहें
जा सन प्रियतम मोरे रंग भीने [?]
हमरो संग पिया ना जाए
जा सन प्रियतम मोरे रंग भीने
इक पल पाओ दरस उन्ही को [?]
1:32:09 Sawan Gandhar [Need the lyrics of this bandish. This is just a bad, hurried transliteration of what I could comprehend]:
रे मेहा न बरसो
कैसे जाऊं पी की नगरिया
Namaskar, Arun Dada. What a great service to posterity ! My deepest respects to you !
Pranam Sir. The generation to come will hardly believe that it is really sang by some one in the concerts and the music world will be grateful to you for your research and dedication , without that we could miss some important creation of different aspects of music of the Goddess of Indian Classical Music. Namaskar.
Wonderfull! Thank you for doing this project. It's a contribution to mankind!
this AV is an IMP digital document on the Gayaki of the Maestro Kishori Tai Amonkar - a must hear for peace of Mind n Soul .. worth preservation ..
ह्या ना पाहूनच मी एकलव्यासारख शिकतोय (विशारद साठी) आणि या गंधर्वांकडून जे घेता येईल ते घेतोय. खूपच दैवी आहे ही कला जशी जशी अंगी येते तशी तशी अंतकरणाची शुध्दी होते. म्हणूनच का माहित पण कलाकार हे अंतर्मुख असतात मितभाषी असतात. अरुण द्रविड जींकडे पाहिल्यावर इंजिनिअरिंग च career ani कला क्षेत्र दोन्ही कसे जोपासांवे याची प्रेरणा मिळते एक इंजिनिअर म्हणून मला त्यांचे व्यक्तित्व खूपखूप प्रेरणा देणारे आहे.❣️
ग्रेट ! रुपेश लगे रहो !
Thank you so much Arun ji, for preserving, restoring and sharing these treasures with all of us. I can only imagine, how much effort you must have put in preserving these recordings for so many decades. Not a day goes by without listening to Kishori tai and therefore, finding her music audio with such clarity is sheer pain.
How can I express my thanks... Humble pranams Arun Dravidji.
Sir so grateful to you for preserving the heritage of the rightly ornated Gaana Saraswati. Second for this session explaining the nuances of Kishoritai. You were so blessed to be her student. Please continue this path of getting us closer to Kishoritai🙏 She is someone Naa bhuto naa bhavishyati🙏
I extend my immense gratitude to you Mr. Arun Dravidji.
My humble pranamams to both guru and sishya......matha kishoriji,and dravid ji.
Thanks for sharing. The greatest ever - Kishori tai 🙏🏻
"You cannot segregate ” feeling ” in life from “feeling” in art; for their roots go right down to that land which everyone owns but no one knows-i.e. the human mind."
Kishori Amonkar.(10 April 1932-3rd April 2017)
Thank you very much for the presentation with such details and meticulously preserving and restoring of these rare recordings. Extremely helpful for the current and future generations.
very brilliant and scholarly lecture. Very grateful, Sir.
Thank you Arun Dravid Ji for your Guru Bhakti to Smt Kishori Amonkar and preserving her musical legacy. You should consider releasing these archives so that future generations benefit from her music .
Hum aap ke hamesha aabhari rahenge pandit ji! Aur Dattaji ke bhi, ke is azeem kaam ko upload kiya!
Dear Dr. Dravid ji,
I do know you said it was your humble opinion, however we cannot stride away from the fact that, there are other artists who have also sung the ati komal gandhar of todi with equal prestiness. The likes of ustad amir Khan, bade ghulam ali Khan who even kishori ji admired. I am sure they got the notes exactly right if not better than the names you mentioned.
I think of all these artists are great and have given great importance to shrutis.
The beauty of hindustani music lies in shrutis. A novice like me possibly could never get it right but all these masters who have performed for years have certainly achieved the same heights in shruthis as much as Kishori or bhimsen ji have.
I understand it is your humble opinion, however many of us look up to you and it would be great to share a more objective opinion. Just my humble request!
On the contrary,
Thank you for giving us the opportunity to relive these lovely moments with your rare recordings.
Regards
Music Lover
There is no doublt that many of the old masters you mentioned have been revered by music lovers and students like me. They surely contributed their own Shruti subtleties to such shruti-pradhan Raagas. My hats off to all these lumineries of the past!
@@arundravid4352 thank you very much sir for clarifying. Have a lovely musical journey
❤🙏
Speechless! Can just say Mharo Pranam!!!!
This is amazing. Thank you very much sir for sharing with us. I must encourage you and ask you to somehow get these live recordings out there for Gaanasaraswati's fans to fully enjoy and dive into. These are universal treasures that should be unearthed. Please. Many thanks.
My Billion Salutes
Precious Jewel
डॉक्टर अरुण द्रविड यांनी भक्तीभावानेने किशोरीताईंचे गायन जतन केले आहे त्याबद्दल त्यांना धन्यवाद ! १९६५-१९६६ साली माझे बेळगाव येथे वास्तव्य होते. त्या काळात त्यांना प्रथम ऐकण्याचा मला योग आला . ती एक सुवणसंधी होती. किशोरीताईंचे स्मृतीस अभिवादन!
श्री जयसिंह मारीवाला यांनी सुरुवात करून श्री द्रविड यांचे स्वागत केले. श्री द्रविड शिष्य म्हणून किशोरीताईंनच्या सहवासात सुमारे ४५ वर्षे होते. ताईंचा संगीत प्रवास दोन कालखंडात विभागला आहे . पहिला १९६०-१९८५ दुसरा १९८५ पासून ते त्यांच्या मृत्युंअखेर म्हणजे . पहिला भाग अलीकडच्या पिढीला ज्ञात नाही . त्याची पार्श्वभूमी दुसऱ्या भागापेक्षा अलग आहे. श्री अरुण यांनी उदाहरणे म्हणून त्याकळचे रेकॉर्डिंग जे त्यांनी स्वतः केले आणि राखले त्याच्या काही तुकडे प्रेक्षकांना सादर केले. मुंबईची हवा इतकी विचित्र होती की त्यावेळचे ७” आकाराचे अॅनालॉग टेप फंगस एक प्रकारची कीड पकडायचे आणि जर ती ६-८ महिन्यात साफ केली नाही तर टिपलेले संगीत पुसून किवा अस्पष्ट करायचे . श्री द्रविडांनी आटेनत काळजीपूर्वक पद्धतीने दरुगती पुढे किवा मागे फिरवून आयसोप्रोपील अल्कोहोल चा वापर करून जमलेला फंगस नष्ट करून त्यांची राखण करीत असत. आशा रीतीने त्यांनी किशोरीताईंनचे संगीत जपले. आता डिजिटायझेशन मुले परिस्थिती सुधारली आहे. आवाजामध्ये कधीकधी खोकल्याने येणारा व्यत्यय किवा तब्बलजिनी तबला लावण्यात घेतलेला वेळ याची पण शास्त्रशुद्ध काटछाट केली.
१९८५ नंतर च्या कालावधी मध्ये त्यांची खयाल प्रस्तुत करताना भावनिक बाजू अधिक प्रबल होती. जयपूर घराण्याच्या समीक्षकांच्या म्हणण्यानुसार त्यांनी जयपूर घराण्यातील कडक शिस्तीकडे काही प्रमाणात दुर्लक्ष केले. जयपूर घराण्यात ध्वनीच्या शुद्धतेला धरून ख्याल सादर करण्याची अनोखी शैली आहे. आलाप आणि तबलाच्या ताल यांच्यातील संबंध खास असेल. उच्चारलेल्या शब्दात तबल्याच्या बोलांशी सुसंगततेचा घनिष्ट संबंध असेल. जयपूर घराण्यातील केसरबाई केरकर किंवा मोगुबाई कुर्डीकर या जुन्या गायिकानी जयपुर घराण्याच्या प्रेझेंटेशनची जपणूक खास शैलीने केली. श्री द्रविड साहेबांनी काही खास रागांची कात्रणे श्रोत्यांना सादर केली. १९७८ मध्ये ध्वनीमुद्रित केलेला सावनी कल्याण जो जयपुर घराण्याची शुद्धता राखून सादर केला. श्रुतिंनचे बाबतीत संशोधन आणि त्यांचा अभ्यास किशोरीताईनी व्यापक प्रमाणात केला. श्रुती विविध रागांमध्ये भावना तयार करतात. संगीत रत्नाकर आणि भारत मुनी नाट्यशास्त्रासारख्या जुन्या आणि पुरातन ग्रंथांबद्दल त्यांचा व्यासंग गाढा होता, त्यासाठी त्यांनी संस्कृत मधून आपल्या भाषेत समजेल असे भाषांतर करून घेतले. स्वयंभू गंधाराची ( सा रे ग ) कल्पना त्यांनी मूर्त केली. जो भारतीय संगीताच्या एका सा पासून ते दुसऱ्या सा च्या ओक्टेव्ह मध्ये स्थित आहे. भारतीय संगीता च्या खालील सप्तकाच्या एका सा पासून पुढच्या सप्तकाच्या सा पर्यंत ऑक्टॅव्हच्या प्रमाणात आहेत. त्या मध्ये ७ प्रमुख नोट्स आणि ५ कोमल व तीव्र नोटांमध्ये विभाजित केले आहे ते तसेच पियानो, अक्टिडियन किंवा हार्मोनियम सारख्या वारा किंवा सुज्ञ आवाज उपकरणावर उपस्थित आहे. पाश्चिमात्य विभाजनाची प्रणाली फक्त त्याच्या खालच्या अष्टक नोटपासून संपूर्ण श्रेणीचे विभाजन त्याच्या उच्च अष्टक नोटमध्ये २ ते १ फ्रिक्वेन्सीचे अचूक प्रमाण आहे, जर खालचा सा २१२ हर्ट्ज असेल तर वरचा सा ४२४ हर्ट्ज असेल. तथापि, पश्चिमी पद्धतीप्रमाणे १२ नोट्सची विभागणी म्हणजे साधे गणित आहे जे समविभागणीवर आधारित आहे. तथापि भारतीय संगीत प्रणालीनुसार ते तसे नाही. त्यामुळे दर्दी गायकाचे दृष्टीने हार्मोनियम हे परिपूर्ण वाद्य नव्हे तर ते एक सोयीचे वाद्य आहे इतकेच. साथीच्या दृष्टिकोनातून सारंगी किवा व्हायोलिन हे जास्त सुयोग्य आणि परिपूर्ण आहे कारण त्यामध्ये तुम्हाला ब्रेकशिवाय सातत्य साधता येते . हार्मोनियममध्ये तुम्हाला ते सातत्य गवसत नाही.
पुढे चालू: आमच्या हिंदुस्थानी संगीताचे सर्व संकेत खालच्या सा च्या सुरूवातीच्या फ्रिक्वेन्सीतून प्राप्त झाले आहेत. हे थोडे गुंतागुंतीचे आहे. आणि म्हणूनच असे निष्पन्न होते की पियानो , दिलरुबा किंवा हार्मोनिअमचे पाश्चात्य प्रमाणा प्रमाणे निघालेले स्वर भारतीय स्वरांच्या अंदाजे जवळपास असतात , परंतु त्यात थोडी भिन्नता शकते . उत्तम जाणकाराला त्याची समज असते. मुलतानी, भैरव , मियाकी तोंडी, मारवा या सर्वमध्ये कोमल ‘रे’ आहे . त्यांच्यासाठी हार्मोनियमवर केवळ एकच ‘चावी’ किवा ‘की’ आहे. पण या सर्व रागांच्या श्रुती भिन्न आहेत त्यामुळे प्रत्येक रागाच्या कोमल रे च्या ध्वनीमध्ये भिन्नता आहे. पुढे श्री द्रविडांनी किशोरीताईनी गायलेल्या “कौशिकानडा” जो दरबारी कानाडा आणि मालकंस याचे मिश्रण आहे त्याचे ध्वनिमुद्रण ऐकवले. या दोन्ही रंगात कोमल ग आणि कोमल नी आहे. दरबारी कानड्याच्या कोमल ग मध्ये जी श्रुती आहे तो समि‍करणांनी केलेल्या गणितापेक्षा थोडी खालची आहे मियकी तोडीमधील अति कोमल ‘रुषभ’ आणि अति कोमल ‘गांधार” ज्या दोन गायकांनी समर्थपणे सादर करून रसिकांचे डोळ्यात अश्रु निर्माण केले ते म्हणजे एक किशोरीताई आणि दुसरे भीमसेन जोशी. किशोरीताई काही प्रमाणात बंडखोर गायिका होत्या त्यांच्या मते प्रत्येक कलाकाराने संगीताचे व्याकरणावर पूर्णपणे विसंबून राहू नये. अजर रागाचे सौन्दर्य न खराब करता ते जमत असेल तर त्याचा तुम्ही प्रयोग करावा . याची २ उदाहरणे श्री द्रविडांनी सादर केली. शुद्ध कल्याण आणि बागेश्री ही ति उदाहरणे होत . शुद्ध कल्याण हा भूप रागापेक्षा थोडा निराळा आहे .आणखी एका गोष्टींकडे श्री द्रविडांनी लक्ष वेधले ती म्हणजे बंदिशीच्या शब्दांचा उच्चार करताना घेतलेल्या काळजीची राग गाताना बंदिश ज्या भावना दर्शवते त्या भावना जपल्या गेल्या पाहिजेत. रागाच्या मनःस्थितीला पूरक अशा बंदीशींची बर्‍याच वेळा त्यांनी निवड केली. बंदिश स्वतःच रागाच्या मनःस्थितीचे कौतुक करतो. तिच्यातील शब्द पुढे रागाचा मूड आणि त्या रागाच्या भावना जपतात. श्री द्रविडांनी राग बिहारी जो तिलक कामोद ला जवळ येतो त्याचे उदाहरण सादर केले. यामध्ये विरहाची भावना प्रमुख आहे. “रे निंद न आयी नैननमे| पियाके देखे बेको मुख ||” अंतरा पुढे म्हणतो ;” उमर सारी गयी तुमरे सोचमे | सजीले, अब तो आओ , तब हो सुख || त्यांचे संपूर्ण सादरीकरण इतके मोहक, मोहक, जबरदस्त का झाले कारण त्यांच्या गाण्यामध्ये अनेक जीवंत पैलू होते किशोरीताईंच्या काही रचना सादर केल्या गेल्या. १९७५ चे रेकॉर्डिंग अडाणा मल्हार , १९७७ तील राग नंदश्रीचे स्वतंत्र सादरीकरण आहे त्यात न रागेश्री, बागेश्री किवा श्री यापैकी कुणीच नाही. ललत बिभास सादर करण्यात आला ज्यामध्ये , ललत आणि बिभास हे दोन्ही राग मिश्रण आहे. सावन गंधार हा शेवटचा राग आहे. असे हे किशोरीताईंचे एक उत्तम चित्र दाखविले गेले.
I am just a listener of Indian music. Learned listeners will Shr Vidhyadhari Oke's exposition of shrutis and his harmonium useful.
🙏🙏🙏 great
Some times I wonder, does every raga have a specific mood? I have always felt that a raga could be moulded into more than one mood depending upon how the notes are used.
Where to find these rare recordings ?
Has kishoritai ever sang Niranjanitodi ? Please ....Arunji if you have that recording , kindly upload...🙏
I do not have her Niranjani Todi.
@@arundravid4352 Ok sir