Чороон ууһа ыһыах ыста
Кэнники сылларга самаан сайын салаллан кэллэ да, үгүс-үтүмэн ахсааннаах ыһыахтар саҕаланаллар. Биир оннук ураты ыһыахха бу күннэргэ сылдьан астынан, үөрэн-көтөн төнүннүм.
Чурапчы Болтоҥотуттан төрүттээх Гаврил Егоров 70-с сылларга Сунтаар оройуонугар тиийэн олохсуйан, оччотооҕуга тигинэччи үлэлии олорор олох-дьаһах кэмбинээтигэр чороон оҥоруутун саҕалаабыта. Ол кэмҥэ Сунтаарга Роберт Софронов, Тихон Тимофеев курдук көмүс уустара аатыраллара. Хабырыыл саха ойуулаах-мандардаах иһитин оҥоруу кистэлэҥнэригэр эдэр ыччаты уһуйан, бэрт сотору кинилэр оҥоһуктара киэҥ биһирэбили ылбыттара.
Аҕыс уонус сыллар бүтүүлэригэр Гаврил Васильевич Тойбохойдооҕу оҕо дьиэтигэр үлэлии киирбитэ. Онно бииргэ үлэлээн, тулаайах оҕолору үлэҕэ үөрэтэр сыаллаах-соруктаах, кинилэр иллэҥ кэмнэригэр туһалаах дьыаланан дьарыктаналларын ситиһээри, “Чороон” диэн ааттаах Саха сиригэр аан бастакы оскуола оҕолорун производственнай кооперативтарын тэрийбиппит. Манна 20-тэн тахса итииллээчилэрбит - уолаттар уонна кыгыттар - умсугуйан туран дьарыктаммыттара. Үлэлэрэ үтүө түмүктээх болбута. Саха сиригэр, Уһук Илиҥҥэ тэҥнээхтэрин булбакка, 1988 сыллаахха Москваҕа аатырбыт ВДНХ-га баран кыттан, оҥоһуктара бастыҥнар ахсааннарыгар киирбиттэрэ, Ваня Иванов, Саша Васильев уонна Света Макарова үрүҥ көмүс мэтээллэринэн наҕараадаламмыттара. Кэлин биһиги оҕолорбут чочуйан, оһуордаан оҥорбут иһиттэрэ-хомуостара эрдэттэн сакаастанан республикаҕа былдьаһыгынан тарҕанар буолбуттара, саамай чулуу үлэлэрэ АХШ-ка, Канадаҕа. Кубаҕа, ГДР-га уонна Монголияҕа тиийэ быыстапкаларга көрдөрүллүбүттэрэ.
Онтон будулҕаннаах 90-с сыллар ортолоругар Хабырыыл дойдутугар төннөн кэлбитэ. Мастарыскыай тэринэн, араас тэрил мунньан үлэлээн эрдэҕинэ, баһаар буолан, дьиэтэ умайан, сэттэ сыаналаах станога уокка былдьаммыта. Ону ол диэбэккэ, санаатын түһэрбэккэ, дьарыгын бырахпата.
Нэһилиэгин дьонун, биир идэлээхтэрэ уустар көмөлөрүнэн саҥа мастарыскыай тэринэн үлэлээн эрэр. Онто чороон оҥорбутун оруобуна 40 сыла туолуутун кытта сөп түбэспитинэн сибээстээн, бу олоҕун бэлиэ түгэнин бэлиэтээри, Хабырыыл Дьөгүөрэп ыһыах ыһан бар дьонугар махталын билинэр баҕатын толордо.
Бэрт чэмэлкэй ыраас халлааннах бэс ыйын 11 күнүгэр үлэлиир кыһатын арчылыыр тэрээһин ыытта. Онтон олус кэрэ көстүүлээх. көнө-налыы хонуулаах Кындал алааска, Түөйэ күөл кытыытыгар мин ааҕарбынан сүүһү эрэ кыайбат киһини ыҥыран дьоһун ыһыах ыста. Кэрэхсэбиллээҕэ диэн, Болтоҥо нэһилиэгин, Чурапчы улууһун, ыаллыы сытар ааттаах-суоллаах Таатта сириттэн, Дьокуускайтан биир идэлээхтэрэ кэлэннэр, бэртээхэй быыстапканы тэрийдилэр. Манна Виктор Игнатьев чоруун хомустара, Хабырыыл бэйэтин эгэлгэ чороонноро, Наталья Логинова илиититтэн көтөн тахсыбыт нарын лыахтара, XIX үйэҕэ үлэлии-хамсыы сылдьыбыт уус Спиридон Монастырев ааспыт үйэ 20-с сылларыгар оҥорбут үрүҥ көмүс ыҥыырын сирэйин уонна сүктэр кыыс симэҕин кини сыдьааннара аҕалбыттара бар дьон болҕомтотун ыллылар. Оттон Хабырыыл бииргэ төрөөбүт эдьиийэ, 86 саастаах Дьокуускай олохтооҕо, норуот маастара Анастасия Васильевна Эверстова үйэтин тухары сылгы, убаһа тириититтэн аттаран тикпит былыргылыы сыарҕа олбоҕо, араас дьэрэкээн ойуулаах көбүөрдэрэ, сөрүөлэрэ көрбүт эрэ киһини барытын сөхтөрдө.
Ыһыах ыспыт ууска үгүс элбэх алгыс тыллара этиллиннилэр. Сунтаар Тойбохойуттан бииргэ үлэлээбит табаарыһа, биллэр мелодист Иван Иванов кэргэнинээн, Х.Дьөгүөрэп балта Анастасиялыын, кини бииргэ төрөөбүттэриниин ырыа-тойук бэлэхтээх кэлэн дьону-сэргэни үөртүлэр. Хабырыыл доҕотторо Иван уонна Василий Мохначевскайдар, Алексей Кожуров о.д.а., Болтоҥо аҕам саастаахтарын ырыатын ансаамбыла, олохтоох култуура дьиэтин үлэһиттэрэ, улуус дьаһалтатын бэрэстэбиитэллэрэ, Дьокуускайтан иитиллээччитэ Александр Васильев, Мииринэйгэ айылҕа харыстабылыгар үлэлиир уола Гаврил Егоров истиҥ эҕэрдэлэрин тиэртилэр. Онтон ыһыах сиэринэн оһуохай дьиэрэйдэ, эдэрдиин-эмэнниин араас күрэхтэргэ кыттан киэһээ хойукка диэри көр-нар оргуйан олордо.
Владислав КОРОТОВ.